Pełna fotorelacja z wydarzenia
Maciej Dunajski jest profesorem fizyki matematycznej i członkiem Clare College na Uniwersytecie Cambridge. Stopień doktora uzyskał na Uniwersytecie w Oxfordzie, gdzie prowadził badania w grupie Rogera Penrose’a – laureat Nagrody Nobla z fizyki w 2020 roku. Habilitację i tytuł profesora uzyskał na Uniwersytecie Łódzkim. Wykładał między innymi na Uniwersytetach Berkeley, Princeton i Harvard.
Prof. Dunajski jest autorem ponad 80 prac naukowych oraz monografii z zakresu: geometrii, ogólnej teorii względności i teorii solitonów. Jest również autorem książki popularnonaukowej „Geometry: A Very Short Introduction”. W 2009 roku prof. Dunajski, wspólnie z Robertem Bryantem i Mikiem Eastwoodem, znaleźli rozwiązanie XIX-wiecznego problemu metryzowalności, który pozostawał otwarty od ponad 120 lat. W roku 2022 Londyńskie Towarzystwo Matematyczne przyznało Maciejowi Dunajskiemu prestiżowe Stypendium Atiyah’a. W 2023 Profesor otrzymał nagrodę Fundacji Badań nad Teorią Grawitacji.
Jest również skromnym i otwartym człowiekiem. W rozmowie przed wykładem pytany o to, co chciałby przekazać polskim, a w szczególności łódzkim naukowcom prof. Dunajski powiedział:
Przede wszystkim przekazuję łódzkim naukowcom moje podziękowanie. Nie byłbym tam, gdzie jestem, gdyby nie moi łódzcy nauczyciele z Uniwersytetu Łódzkiego i z Politechniki Łódzkiej. Mamy, a na pewno mieliśmy w latach 90-tych wybitnych, światowej klasy ekspertów. Ja mieszkam poza krajem ponad 25 lat i nie bardzo orientuje się w polityce naukowej uniwersytetów. Sądzę jednak, że jeżeli pozwoli się robić ludziom, to co chcą robić naukowo, niespecjalnie wrzucając ich w gąszcz regulaminów i zasad, to tak będzie najlepiej. Życzę im tego, żeby mieli swobodę naukową pracy nad tym, nad czym chcą pracować.
Zapraszamy do lektury pełnego wywiadu z prof. Maciejem Dunajskim, który przeprowadził bezpośrednio przed wykładem redaktor Radosław Wilczek z Radia Łódź: Życzę polskim naukowcom swobody naukowej!
Czwartkowe spotkanie rozpoczęła od powitania słuchaczy wykładu prof. Elżbieta Żądzińska, Rektor Uniwersytetu Łódzkiego. Wydarzenie w Pałacu Biedermanna zgromadziło wielu znamienitych gości takich jak, prof. Rafała Materę – Rektora Elekta Uniwersytetu Łódzkiego, naukowców z łódzkich i polskich instytucji badawczych, uczniów z I LO w Łodzi, do którego uczęszczał prof. Dunajski, a także Jego przyjaciół i najbliższą rodzinę.
Wprowadzenia do cyklu Wykładów Rektorskich dokonał prof. Aleksander Welfe, koordynator tej unikatowej inicjatywy, trwającej w Uniwersytecie Łódzkim z powodzeniem od 15 lat:
Kiedy 15 lat temu przedstawiłem ten pomysł prof. Włodzimierzowi Nykielowi, ówczesnemu Rektorowi Uniwersytetu Łódzkiego był to dosyć nowy pomysł, aczkolwiek wzorowany na bardzo podobnych realizowanych na wielkich uczelniach światowych. Nigdy jednak nie sądziłem, że Wykłady Rektorskie rozwiną się tak, jak to się wydarzyło. Otóż pierwszy Wykład Rektorski wygłoszony 14 lat temu w maju 2010 roku to był wykład wygłoszony przez sir Rogera Penrose'a, z którym Pan Profesor Dunajski współpracował (…) W ramach Wykładów Rektorskich występowali także inni nobliści, jak prof. Svante Pääbo w 2022 roku, który uzyskał Nobla z medycyny zaraz po tym jak wystąpił w Łodzi. Występowali także wielcy politycy, działacze społeczni, jak na przykład Szewach Weiss, Władysław Bartoszewski, Jerzy Buzek. Mieliśmy dwóch prezydentów: Joachima Gaucka i Václava Klausa. A zatem pełen wachlarz. I to jest właśnie idea Wykładów Rektorskich.
W ramach cyklu występują w Uniwersytecie Łódzkim znakomici naukowcy, wielcy politycy, działacze społeczni, działacze gospodarczy. Pełna lista dotychczasowych gości naszej Uczelni znajduje się na stronie poświęconej Wykładom Rektorskim.
Mogę z dumą powiedzieć, że taka inicjatywa nie jest realizowana w żadnej innej polskiej uczelni!
zakończył prof. Aleksander Welfe, koordynator cyklu.
Wykład profesora Macieja Dunajskiego był już XXXI wygłoszonym w ramach wyżej opisanej inicjatywy. Zapraszamy do obejrzenia i wysłuchania wystąpienia pt. „Cztery oblicza geometrii: od postulatów Euklidesa do hipotezy kosmicznego cenzora”.
O skomentowanie wykładu poprosiliśmy prof. Piotra Kosińskiego, kierownika Zakładu Metod Matematycznych na Wydziale Fizyki i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego:
„Zaczynając od głębokiej starożytności (Egipt), gdzie geometria traktowana była jako wiedza empiryczna, o czysto utylitarnym charakterze (pierwsze oblicze geometrii), prof. Dunajski naszkicował proces jej przekształcania we wzorzec abstrakcyjnej nauki dedukcyjnej, którego ukoronowaniem są słynne „Elementy” Euklidesa (drugie oblicze). Jako przykład rozumowania geometrycznego podał piękny dowód twierdzenia Pitagorasa. Następnie przeszedł do omówienia problemu niezależności tzw. V postulatu Euklidesa (postulat o równoległych) i wielowiekowych prób jego wyprowadzenia z pozostałych postulatów. Doprowadziło to w sposób naturalny do trzeciego oblicza geometrii – geometrii nieeuklidesowej. Prof. Dunajski naszkicował metodę pozwalającą udowodnić niezależność V postulatu poprzez pokazanie, jak geometrię wycinków okręgów, narysowanych na kole o promieniu jednostkowym, można potraktować jako przykład geometrii nieeuklidesowej. Rozważania dotyczące tej geometrii zilustrował omówieniem tzw. problemu kafelkowania, czyli pokrycia (nieeuklidesowej) płaszczyzny jednakowymi wielokątami. Wspomniał również, że geometria nieeuklidesowa była inspiracją dla twórczości artystycznej holenderskiego malarza i grafika Mauritsa Eschera. Escher czerpał natchnienie z matematyki, a model geometrii nieeuklidesowej, oparty na konstrukcji wykorzystującej podzbiór płaszczyzny euklidesowej, ma niezwykłe walory estetyczne.
Czwarte oblicze geometrii to jej związek z jedną z najpiękniejszych teorii fizycznych – ogólną teorią względności. Prof. Dunajski podał poglądową definicję krzywizny czasoprzestrzeni i wyjaśnił, że równanie Einsteina jest związkiem między krzywizną a masami grawitujących ciał. Opisał ważne osiągnięcie noblisty Rogera Penrose’a, który wykazał, że teoria względności prowadzi nieuchronnie do wniosku, że w czasoprzestrzeni istnieją tzw. osobliwości, czyli miejsca, w których załamują się znane prawa fizyki. W końcu, omówił tzw. hipotezę kosmicznego cenzora, która postuluje, że takie osobliwości, jakkolwiek istnieją, są zawsze zakryte przed oczami obserwatorów przez tzw. horyzont zdarzeń.
Wykład, według zasady Einsteina stwierdzającej, że jeśli coś się rozumie, to można to prosto wyjaśnić, był dostępny dla słuchaczy niebędących matematykami lub fizykami.”
Spotkanie w Pałacu Biedermanna zakończyło się serią pytań i dyskusją ze zgromadzonymi. Program pobytu prof. Macieja Dunajskiego w Łodzi zakładał również popołudniową wizytę w I LO, którego Profesor jest absolwentem.
Misją Uniwersytetu Łódzkiego jest rzetelne prowadzenie badań naukowych oraz aktywne głoszenie prawdy z nich płynącej, tak by mądrze kształcić kolejne pokolenia, być użytecznym dla społeczeństwa oraz odważnie odpowiadać na wyzwania współczesnego świata. Doskonałość naukowa jest dla nas zawsze najlepszym kompasem. Nasze wartości to: odwaga, ciekawość, zaangażowanie, współpraca i szacunek.
Komentarz do wykładu: prof. Piotr Kosiński
Redakcja: Honorata Ogieniewska (Centrum Komunikacji i PR)
Zdjęcia: Maciej Andrzejewski (Centrum Komunikacji i PR)